İSTANBUL Teknik Üniversitesi’nden (İTÜ) Prof. Dr. Doç. Tuncay Taymaz başkanlığında bir araya gelen Kocaeli Üniversitesi’nden Prof. Dr. Serkan Irmak, Araştırma Arş. İTÜ’den. Görmek. Ceyhun Erman ve Çinli bilim adamlarından oluşan ekip, Kahramanmaraş merkezli iki depremin fay sınırlarında ‘süper hızlı kopma’ya neden olduğunu ve normalde etkilenmesi gereken alandan 35 bin 100 kilometrekare daha fazla alanı etkilediğini ortaya çıkardı. Doç. Dr. Irmak, “Depremlerde kopma hızı normal şartlarda saniyede 3,2 kilometre ile ifade edilirken, bu depremlerde kopma hızının bazen saniyede 5 kilometre civarına kadar çıktığını görüyoruz.”
Kahramanmaraş’ta 6 Şubat 2023’te meydana gelen ve ‘yüzyılın felaketi’ olarak adlandırılan depremle ilgili çalışma yapan İstanbul Teknik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Doç. Tuncay Taymaz başkanlığında Kocaeli Üniversitesi’nden Prof. Dr. Serkan Irmak, Araştırma Arş. İstanbul Teknik Üniversitesi’nden. Görmek. Ceyhun Erman ve Çinli bilim adamlarından oluşan grup, iki depremin fay sınırlarında ‘süper hızlı kırılmaya’ neden olduğunu ve normalde etkilenmesi gereken alandan 35 bin 100 kilometrekarelik bir alanı etkilediğini ortaya çıkardı.
TOPLAM 3 İL BÜYÜKLÜĞÜNE EŞDEĞER ALAN
Ekibin yaptığı simülasyonlarda; Her iki depremin de ‘süper hızlı kırılmaya’ neden olduğu, fay hatlarındaki kopma hızının saniyede 5 kilometreyi aştığı ve etkilenen alanın yüzde 23 oranında büyüdüğü belirlendi. Belirlenen 35 bin 100 kilometrelik alanın büyüklüğünün yaklaşık olarak Diyarbakır, Şanlıurfa ve Adıyaman illerinin toplam büyüklüğüne eşdeğer olduğu görüldü. Ayrıca ekibin çalışmaları, 1893 yılında 7,1 büyüklüğünde depreme neden olduğu bilinen ve Kahramanmaraş merkezli depremlerde koparak büyük hasara yol açtığı bilinen Erkenek fayının, kaydedilen 1893 depremine neden olmayabileceğini ortaya çıkardı.
‘SON 125 YILIN KITA ÖLÇEĞİNDEKİ EN BÜYÜK İKİ DEPREM’
Doç. Yapılan çalışmalarla beyin sarsıntısının yırtılma özelliklerine ilişkin simülasyonlar ürettiklerini belirten Prof. Serkan Irmak, “Kahramanmaraş depreminin üzerinden neredeyse bir yıl geçti. Acımız hala taze. Ancak bu 1 yıllık süreçte bilim insanları olarak pek çok ders aldık. Çalışmalarımızda çok farklı ve farklı sonuçlara ulaştık. Dolayısıyla bu sonuçlardan mutlaka ders çıkarmamız gerekiyor.” . 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremiyle ilgili son çalışmamız dünyanın en saygın dergilerinden Science dergisinde yayımlandı. Bu çalışmanın ilginç özelliklerinden bahsetmek gerekirse, son 125 yılda meydana gelen kıtasal ölçekteki en büyük 2 depremden bahsediyoruz. Depremin kopma özellikleri çok normal şartlarda depremlerde kopma hızı saniyede 3,2 kilometre ile temsil edilirken, bu depremlerde kopma hızının bazen saniyede 5 kilometre civarına kadar çıktığını görüyoruz. Doğal olarak bu hız değişimi kuvvetli yer hareketi parametrelerini ve çarpma alanını da arttırmaktadır. “Örneğin bu kopma oranındaki değişim 35 bin 100 kilometrekarelik bir alanın olması gerekenden fazla etkilenmesine neden oldu” dedi.
‘SÜPER HIZLI YIRTILMA OLMAMIŞSA; ‘YÜZDE 23 AZ ALAN ETKİLENECEK’
Doç. Kahramanmaraş depreminde 2 farklı kırılma oranı tespit ettiklerini belirten Prof. Dr. Irmak, “Depremin kırılma özelliklerinde iki farklı kırılma hızından bahsettik. Bunlardan biri de ‘normal hızlı kopma’ dediğimiz saniyede 3 kilometre ve altındaki kırılma hızları. Sıradan, klasik depremlerin birçoğu. Ayrıca büyük oranları da var. Buna ‘süper hızlı kırılma’ deniyor.” Kopma hızının saniyede 4 kilometreden fazla veya saniyede 5 kilometre civarında olduğu hızlar vardır. Hareketi her iki kopma hızının kuvvetleriyle simüle ettik. Bu sarsıntılardan elde edilen gerçekten kuvvetli yer hareketi kayıtlarımız var. Bu kayıtlarla ‘Normal hızda kopma olsa ne olur?’ diye sorabiliriz. ‘ veya ‘Süper hızlı yırtılma olmasaydı ne tür güçlü yer hareketi parametreleri elde ederdik?’ sorularına yanıt aradık. Bunları modellediğimizde şu sonuca vardık: Aşırı hızlı kırılma olan alan ya da aşırı hızlı kırılmaya neden olan deprem bize hem birinci depremde hem de ikinci depremde etkilenen alanın toplamda yüzde 23 daha fazla olduğunu gösteriyor. her 2 depremde bir. Bu da bize şunu gösteriyor: “Yaklaşık 35 bin 100 kilometrekarelik bir alana karşılık geliyor. Eğer bu depremde ‘süper hızlı kırılma’ görmeseydik, 35 bin 100 kilometrekarelik bir alan depremden çıkarılacaktı. Toplam alan ve daha az etkilenirdi” dedi.
‘ERKENEK FAYI 1893’TE KIRILMAMIŞ OLABİLİR’
“Ayrıca 6 Şubat Kahramanmaraş depreminde özellikle ilk depremde kırılan iki fay segmenti vardı” diyen Doç. Dr. Irmak şöyle devam etti:
“Bunlardan biri de Malatya’ya doğru yer alan Erkenek fay segmentidir. Bu fay segmentinin 1893 yılında 7,1 büyüklüğünde bir depremle kırıldığı kayıtlara geçmiştir. Ancak yaptığımız gerilme modellemesinde Erkenek fayının olamayabileceği sonucuna vardık. Böyle bir kırılmanın meydana gelebilmesi için kırılması da önemlidir.Çünkü sismik tehlike çalışmalarında fay kırılmaları, deprem oluş süreleri, deprem tekrarlanma süreleri gibi parametreler de kullanılmaktadır.Bu açıdan bu sonuçlar çok değerlidir. Gelecekte yapılması gereken bu üst düzey dergilerde yayınlanan makalelerin sonuçlarının il afet risk azaltma planlarında ve sismik tehlike çalışmalarında yer almasının sağlanması, bunların yeniden düzenlenmesi ve sismik tehlike çalışmalarına başlanması gerektiği söylenebilir. Erkenek Fayı’nın 1893 yılında 7,1 büyüklüğündeki depremle kırıldığına dair kayıtlar mevcut ancak gerilme modellemesine bakıldığında bu kadar büyük bir kırılmanın meydana gelmesi için depremin oluşmamış olabileceği görülüyor. Bu nedenle Erkenek fayının yani Erkenek segmentinin 1893 yılında kırılmadığı ya da kırılmamış olabileceği çıkarımı önemlidir. Aslında kırık olduğunu düşündüğümüz bir segment kırık değilse; Orada hala birikmiş güç var. Bu segmentin boyutu ve uzunluğu da önemlidir. Ancak bu kesim potansiyel deprem tehlikesi taşıyor. “Tehlikenin çok düşük olduğunu düşündüğünüz bir yerde tehlike aslında sandığınızdan çok daha büyük olabilir.”
